Foliany i kwas foliowy są różnymi formami chemicznymi witaminy B9. Pomimo, że należą do tej samej grupy związków i ich nazwy często są stosowane wymiennie, różnią się one znacząco między sobą. W rzeczywistości, można się spotkać z wieloma nieporozumieniami związanymi z kwasem foliowym i folianami, nawet wśród specjalistów. Świadomość różnicy między tymi związkami jest bardzo ważna, ponieważ inaczej działają one na organizm człowieka. Artykuł przedstawia różnice między kwasem foliowym a folianami.

Witamina B9

Witamina B9 jest niezbędnym składnikiem odżywczym, który naturalnie występuje jako foliany. Foliany biorą udział w wielu ważnych funkcjach w organizmie człowieka. Przykładowo, foliany odgrywają znaczącą rolę w budowie i tworzeniu struktur DNA. Niska podaż tej witaminy z pożywieniem może zwiększyć ryzyko wystąpienia wielu chorób. Należą do nich m.in.:

– podwyższony poziom homocysteiny: wysoki poziom homocysteiny wiąże się z występowaniem zwiększonego ryzyka chorób serca i udaru mózgu (1, 2);

– wady wrodzone: niski poziom folianów w organizmie kobiety w ciąży wpływa na powstawanie zaburzeń w rozwoju płodu i może doprowadzić do powstania wady cewy nerwowej (3);

– ryzyko zachorowania na raka: niski poziom kwasu foliowego zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworów (4,5).

Z tych powodów suplementacja witaminą B9 jest powszechnie stosowana. Wzbogacanie żywności w tą witaminę jest obowiązkowe w różnych krajach świata np. w Kanadzie, USA, Chile. Przykładowo od czasu wprowadzenia obowiązku wzbogacania mąki kwasem foliowym w USA znaczenie obniżyła się liczba narodzin dzieci z wadami cewy nerwowej oraz zachorowań na niektóre nowotwory. W Polsce i krajach Unii Europejskiej suplementacja żywności nie została wprowadzona, ze względu na niepotwierdzone jeszcze skutki zdrowotne dla różnych grup ludności (np. osób starszych, niektórych chorób przewlekłych – oddziaływanie z lekami). W Polsce witaminy (w tym kwas foliowy) można dodawać do produktów, które utraciły je w czasie obórki technologicznej np. do odżywek, nektarów, soków owocowych, warzywnych, płatków śniadaniowych.

Jednak problemem jest to, że suplementy i żywność wzbogacana zazwyczaj zawierają kwas foliowy, a nie foliany.

Co to są foliany?

Foliany są naturalnie występującą formą witaminy B9. Foliany w rzeczywistości są grupą pokrewnych związków o podobnych właściwościach odżywczych. Aktywną formą witaminy B9  jest kwas lewomefoliowy lub inaczej kwas 5 metyltetrahydrofoliowego (5-MTHF).

W układzie pokarmowym, większość folianów z diety szybko przekształca się w kwas 5-MTHF, który bezpośrednio wchłaniany jest w nabłonku jelitowym i dostaje się do krwi (6)

Co to jest kwas foliowy?

Kwas foliowy jest syntetyczną formą witaminy B9, zwany też jako kwas pteroilomonoglutaminowy.

Jest on stosowany w suplementach witaminowych oraz dodawany do żywności przetworzonej. Przez wiele lat kwas foliowy był uważany za dużo lepiej przyswajalny związek niż naturalnie występujące foliany. Jednak udowodniono, że urozmaicona dieta, zawierająca produkty bogate w foliany może być równie skutecznie zaspakajać potrzeby organizmu (7).

Należy podkreślić, że ani syntetyczny kwas foliowy ani naturalne foliany nie są aktywnymi formami metabolicznymi. Dopiero w organizmie człowieka związki te przekształcają się w aktywną formę kwasu 5-MTHF, która przedostaje się do krwioobiegu. Różnica polega na innej drodze metabolicznej kwasu foliowego w organizmie, która jest dużo bardziej skomplikowana i wymaga obecności innych związków i enzymów. Proces ten wymaga czasu i jest często mało skuteczny. (6, 8).

Nawet  małe dawki kwasu foliowego, takie jak 200-400 μg na dzień, mogą nie zostać całkowicie zmetabolizowane w organizmie do momentu przyjęcia kolejnej dawki witamin. Problem może być jeszcze większy, gdy spożywane są jednocześnie suplementy witaminowe i żywność wzbogacana kwasem foliowym (9, 10).

W rezultacie niezmetabolizowany kwas foliowy gromadzi się w krwiobiegu i może być wykryty we krwi nawet na czczo (11, 12, 13). Jest to powód do niepokoju, ponieważ nie przetworzony kwas foliowy może wiązać się z wystąpieniem różnych problemów zdrowotnych.

Czy niezmetabolizowany kwas foliowy jest szkodliwy?

Niektóre badania wskazują, ze stale podwyższony poziom niezmetabolizowanego kwasu foliowego może mieć negatywne skutki na zdrowie. Związek ten wpływa m.in. na:

– zwiększenie ryzyka wystąpienia raka: wysoki poziom niezmetabolizowanego kwasu foliowego podnosi ryzyko chorób nowotworowych oraz przyspiesza wzrost zmian przedrakowych zachodzących w komórkach (14, 15, 16).

– maskowanie niedoborów witaminy B12: wśród osób w podeszłym wieku, wysoki poziom kwasu foliowego we krwi może ukrywać niedobór witaminy B12. Nieleczone niedobory tej witaminy prowadzą do zwiększenia ryzyka demencji i upośledzenia funkcji nerwów (17, 18).

Mimo przeprowadzenia powyższych badań, konsekwencje zdrowotne wysokiego spożycia kwasu foliowego są w dalszym ciągu niejasne i konieczne są dalsze badania w tym kierunku.

Co jest najzdrowszym źródłem witaminy B9?

Najlepiej witaminę B9 dostarczać do organizmu z żywnością. Dobrym źródłem folianów są zielone warzywa liściaste (np. sałata, szpinak, jarmuż), brokuły, szparagi, awokado, brukselki, owoce cytrusowe, drożdże, pełne ziarna zbóż.

Należy jednak zaznaczyć, że zapotrzebowanie na witaminę B9 wzrasta w niektórych okresach życia. Dotyczy to szczególnie kobiet planujących potomstwo oraz kobiet będących w ciąży. Zaleca się stosowanie suplementów witaminą B9 co najmniej 6 tygodni przed zapłodnieniem oraz w czasie ciąży. Należy jednak dobierać uważnie suplementy, tak aby nie zawierały kwasu foliowego tylko zdrowszą alternatywę jaką jest metafolina.

Metafolina jest stabilną solą wapniową kwasu 5-MTHF, która cechuje się porównywalną lub wyższą biodostępnością oraz aktywnością fizjologiczną w porównaniu do kwasu foliowego (19, 20, 21, 22, 23). Dlatego jeśli musimy dostarczyć do organizmu większych dawek folianów w postaci suplementów lepiej wybrać preparaty zawierające metafolinę.

Testy genetyczne i dalsze postępowanie

Wykonując badania diagnostyczne warto zwrócić uwagę na poziom homocysteiny we krwi i moczu. U osób z mutacją genu MTHFR stwierdza się znacznie podwyższone poziomy homocysteiny we krwi i moczu oraz niski poziom metioniny.

Aby upewnić się, czy dana osoba cierpi na mutację genu MTHFR, najlepiej wykonać badania genetyczne. Testy te można zrobić w prawie każdym, większym laboratorium np. w sieci Diagnostyka.

W przypadku potwierdzenia mutacji genu MTHFR wg Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego (24) należy wprowadzić zwiększoną suplementację kwasem foliowym. Tłumaczy się to tym, że u osób z polimorfizmem MTHFR sprawność przemiany kwasu foliowego może być obniżona o ok. 70%.

W powyższym artykule przybliżamy wnioski z przeprowadzonych badań naukowych. Nie są to jednak żadne zalecenia lekarskie. Zatem najlepiej będzie, po zrobieniu badań i stwierdzeniu ewentualnej mutacji genu, udać się do lekarza prowadzącego, który zaleci odpowiednie dalsze postępowanie.

Artykuł pochodzi ze strony: Authority Nutrition.

Marta Wójtowicz

Dyplomowana dietetyk, edukatorka żywieniowa. Od 2014 r. krzewi pasję do zdrowego odżywienia wśród dzieci i dorosłych. W prosty i zrozumiały sposób przekazuję wiedzę z zakresu dietetyki, inspirując do wprowadzania w życie pozytywnych zmian. Absolwentka Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie. Autorka wielu specjalistycznych artykułów oraz bloga o świadomym odżywianiu dzieci i dorosłych.

Przeczytaj również:

Jak zwiększyć przyswajalność żelaza z diety?

Wskazówki zdrowego żywienia

Prawidłowe odżywianie a odporność organizmu

Jarmuż z warzywami

Maliny – właściwości prozdrowotne